Często spotykam się z pytaniem, czy jest możliwe unieważnienie darowizny, z która się nie zgadzam? Dzieje się tak, gdy członek rodziny np. rodzic uczyni darowiznę np. jedno z dzieci, pomijając jednocześnie innych bliskich. Bliscy zastanawiają się, czy mogą w jakiś sposób unieważnić darowiznę, a jeśli nie, to jakie wówczas mają prawa. Na to i inne pytania postaram się odpowiedzieć w dzisiejszym artykule.
Darowizna – co to jest i jak prawidłowo jej dokonać?
Przez darowiznę można nieodpłatnie przenieść własność rzeczy i praw na określoną osobę. Warto pamiętać, że w przypadku nieruchomości prawidłowo dokonana darowizna powinna być w formie aktu notarialnego. W większości przypadków darowiznę można uczynić mniej formalnie. Darczyńca, czyli osoba, dokonując darowizny (osoba przekazująca rzecz lub prawo), może pisemnie oświadczyć, że dokonuje darowizny na określoną osobę, zaś ta może oświadczyć, że darowiznę przyjmuje. Prawo nie przewiduje także żadnych negatywnych konsekwencji, jeśli nie zachowa się żadnej oficjalnej formy potwierdzającej dokonanie darowizny, czyli po prostu daruje się rzecz lub prawo drugiej osobie a oświadczenie woli o darowiźnie wyrażone będzie jedynie ustnie. Tak dokonana darowizna również jest ważna (poza oczywiście przypadkami, kiedy prawo przewiduje formę szczególną darowizny taka jak akt notarialny).
Czy osoba pominięta przez darczyńcę może unieważnić darowiznę?
Niestety prawo nie przewiduje, poza niewielkimi wyjątkami, o których wspomnę poniżej, możliwości unieważnienia darowizny przez inne osoby niż sam darczyńca. Oznacza to, że np. niezadowolone z faktu darowizny rodzeństwo nie ma możliwością cofnięcia lub unieważnienia darowizny. Dzieje się tak bowiem wola dokonania darowizny jest prawem każdego do swobodnego dysponowania swoim majątkiem i jest chroniona przez prawo. W wyjątkowych przypadkach, gdy darczyńca, będąc w stanie wyłączającym świadome i swobodne powzięcie decyzji i wyrażanie wolą dokona darowizny na rzecz osoby, która wykorzysta jego złą sytuację, można bronić jego praw przed sadem. Wcześniej jednak należy nabyć prawo reprezentowania wykorzystanego darczyńcy przed sądem w postępowaniu o częściowe lub całkowite jego ubezwłasnowolnienie. W takim procesie bardzo istotna będzie opinia biegłego lekarza sądowego, która odpowie na pytanie, czy darczyńca w momencie dokonywania darowizny był w stanie wyłączającym świadome i swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli. To jednak temat na kolejny artykuł. Dziś odpowiem jeszcze na pytania, kiedy darczyńca może odwołać swoją darowiznę.
Czy i kiedy darczyńca może odwołać swoją darowiznę?
W przeciwieństwie do innych osób niezgadzających się z darowizną w stosunku do których prawo nie przewiduje możliwości odwołania darowizny, sam darczyńca może to zrobić. Można wyróżnić dwie sytuacje, gdy darczyńca może odwołać swoją darowiznę, a mianowicie przed jej wykonaniem i już po jej wykonaniu. Jeszcze przed wykonaniem darowizny można ją odwołać w każdym czasie, jeśli stan majątkowy darczyńcy uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb albo bez uszczerbku dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych.
Odwołanie darowizny wykonanej.
Prawo daje możliwość odwołania przez darczyńcę darowizny już wykonanej. Przyczyną musi być rażąca niewdzięczność obdarowanego względem darczyńcy. Pamiętać należy, że niewdzięczność musi być rażąca, a mianowicie „gdy mamy do czynienia z niewłaściwym zachowaniem obdarowanego wobec darczyńcy przy znacznym nasileniu złej woli, skierowanej na wyrządzenie darczyńcy krzywdy lub szkody majątkowej… Rażąca, a więc kwalifikowana niewdzięczność to postępowanie polegające na umyślnym i zawinionym działaniu lub zaniechaniu, skierowanym przeciwko darczyńcy i które uznać należy – z punktu widzenia powszechnie obowiązujących zasad etycznych, za niewłaściwe i krzywdzące darczyńcę, wykraczające poza zwykłe konflikty rodzinne. Nie każdy zatem wypadek nagannego zachowania się obdarowanego uzasadnia skorzystanie z prawa odwołania darowizny.” (wyroku z dnia 11 czerwca 2019 r. (sygn. akt V Aca 727/18) Sądu Apelacyjnego w Warszawie).
Co, jeśli darczyńca popadnie w niedostatek już po dokonaniu darowizny?
Jeżeli po wykonaniu darowizny darczyńca popadnie w niedostatek, obdarowany ma obowiązek, w granicach istniejącego jeszcze wzbogacenia, dostarczać darczyńcy środków, których mu brak do utrzymania odpowiadającego jego usprawiedliwionym potrzebom albo do wypełnienia ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Obdarowany może jednak zwolnić się od tego obowiązku, zwracając darczyńcy wartość wzbogacenia.
Jak prawidłowo odwołać darowiznę?
Aby odwołać darowiznę należy złożyć na piśmie oświadczenie o odwołaniu darowizny. Pamiętać należy, że w przypadku darowanej w formie aktu notarialnego nieruchomości odwołanie nastąpić powinno również w formie aktu notarialnego. Ważny jest również czas. Termin do odwołania darowizny to rok od momentu dowiedzenia się przez darczyńcę o rażącej niewdzięczności obdarowanego. Jeśli przypadków rażącej niewdzięczności było kilka w danym okresie, termin roczny liczy się od ostatniego przypadku rażącej niewdzięczności. Jeśli natomiast darczyńca wiedział o niewdzięczności jeszcze przed dokonaniem darowizny, nie może się na nią powołać po dokonaniu darowizny. Darowizna nie może być odwołana, jeśli darczyńca przebaczył niewdzięcznemu obdarowanemu.
Złożenie oświadczenia o odwołaniu darowizny – co dalej?
Złożenie oświadczenia o odwołaniu darowizny to dopiero początek. Kolejny krok leży po stronie obdarowanego. Powinien on wówczas zwrócić przedmiot darowizny. Jeśli obdarowany nie planuje zwrotu, wówczas darczyńca może wystąpić z powództwem o zwrot przedmiotu darowizny (złożenie przez obdarowanego oświadczenia woli na podstawie art. 64 k.c. w zw. z art. 1047 k.p.c. i art. 900 k.c.).
