Większość z nas będąc w małżeństwie jest w ustroju wspólności majątkowej, co oznacza, że posiadamy majątek osobisty oraz wspólny ze swoim małżonkiem. Bywają takie sytuacje, gdy dowiadujemy się o tym, że małżonek posiada długi. Czy i kiedy za nie odpowiadamy? Co jeśli małżonek zaciągnął długi na swoją działalność gospodarczą? Czy ustanowienie ustroju małżeńskiej rozdzielności majątkowej chroni nas przed odpowiedzialnością za długi? Co jeśli jesteśmy już po rozwodzie lub małżonek zmarł? Czy odpowiadamy za długi małżonka, które powstały przed zawarciem małżeństwa? Na wszystkie te pytania postaram się odpowiedzieć w tym artykule.
Odpowiedzialność za długi małżonka w trakcie trwania małżeństwa.
Zasadą jest odpowiedzialność za długi małżonka jeśli została wyrażona zgodę na ich zaciągnięcie lub były to długi zaciągnięte na potrzeby życia codziennego, takie jak jedzenie, opłaty, ubranie. Kwestia wyrażenia zgody jest w tej sytuacji kluczowa bowiem wierzyciel, który dochodzi zapłaty od małżonka w postępowaniu egzekucyjnym musi wykazać, że drugi małżonek wyraził zgodę na zaciągnięcie długu. Jeśli tego nie zrobi, nie może dochodzić zapłaty z majątku wspólnego małżonków. Pozostaje mu wówczas jedynie majątek osobisty.
Przypomnijmy, co należy do majątku wspólnego, a co do majątku osobistego małżonków.
Majątek wspólny obejmuje przedmioty, które zostały nabyte przez obu lub jednego małżonka w czasie trwania wspólności, czyli w czasie trwania małżeństwa i są to m.in. wynagrodzenie za pracę oraz dochody z innej działalności każdego z małżonków, kwoty składek zewidencjonowane na subkoncie w ZUS lub środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego. Wszelkie pozostałe przedmioty, które nie są objęte wspólnością, zalicza się do osobistego majątku małżonków.
Majątek osobisty małżonka obejmuje:
- przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej, czyli przed zawarciem małżeństwa (przykładowo samochód, którego jeden z małżonków był właścicielem przed zawarciem małżeństwa);
- przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba, że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił (np. odziedziczony dom lub mieszkanie);
- prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom (np. udziały w spółce cywilnej);
- przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków (np. kosmetyki, ubrania, książki);
- prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie (np. prawo do żądania alimentów);
- przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę (nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość);
- wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;
- przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;
- prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy:
- przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba, że przepis szczególny stanowi inaczej.
Wszystkie te przedmioty, prawa i wierzytelności nie wchodzą w skład majątku wspólnego małżonków. Stanowią majątek osobisty małżonka, z którego wierzyciel nie może dochodzić zaspokojenia swoich roszczeń.
Tak, jak już wcześniej wspomniano, wierzyciel może dochodzić zapłaty z majątku wspólnego jeśli udowodni, że była zgoda drugiego małżonka na zaciągnięcie długu. Jeśli mu się to nie uda, może złożyć w sądzie wniosek o zniesienie wspólności majątkowej małżeńskiej. Po zniesieniu ustroju wspólności majątkowej, cały majątek wspólny dzieli się na dwie części. Każda część przypada do majątku osobistego każdego z małżonków. Wierzyciel może prowadzić egzekucję z majątku osobistego zadłużonego małżonka.
Czy odpowiadamy za długi małżonka zaciągnięte na jego działalność gospodarczą?
Prowadzona przez jednego z małżonków, w trakcie trwania małżeństwa, działalność gospodarcza ma na celu przyniesienie dochodów, które zostaną spożytkowane na potrzeby rodziny. W związku z tym kodeks rodzinny i opiekuńczy przewiduje odpowiedzialność małżonka w szerszym zakresie aniżeli w przypadku długów zaciągniętych na inne cele niż działalność gospodarcza.
Przepis art. 41 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego określa zasady, zgodnie z którymi małżonkowie ponoszą odpowiedzialność za długi małżonka. Zakres odpowiedzialności w istotny sposób jest zależny od wyrażenia zgody na zaciągnięcie zobowiązania przez drugiego małżonka:
– w przypadku zobowiązań zaciągniętych za zgodą drugiego małżonka, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku odrębnego dłużnika – przedsiębiorcy oraz z majątku wspólnego obojga małżonków;
– w przypadku zobowiązań zaciągniętych bez zgody drugiego małżonka, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku odrębnego dłużnika – przedsiębiorcy, z jego wynagrodzenia za pracę, dochodów z działalności zarobkowej, korzyści uzyskanych z innych jego praw oraz z przedmiotów wchodzących w skład przedsiębiorstwa.
Czy ustanowienie ustroju rozdzielności majątkowej ochroni nas przed długami małżonka?
Wiele par decyduje się na ustanowienie rozdzielności majątkowej małżeńskiej (tzw. intercyza) w sytuacji gdy spodziewają się, że jeden z nich może popaść w długi. Takie rozwiązanie jest jak najbardziej słuszne, ale chroni majątek jedynie od momentu ustanowienia rozdzielności.
Ustanowienie ustroju rozdzielności majątkowej prowadzi do powstania dwóch majątków osobistych. Nie ma zatem majątku wspólnego, z którego mógłby dochodzić zapłaty wierzyciel w sytuacji np. długu powstałego w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej. Tym samym wszystko, to co wchodzi w skład majątku odrębnego małżonka, który nie ma długu jest bezpieczne. Pamiętać jednak należy, że takie rozwiązanie chroni majątek odrębny jedynie, co do długów powstałych po ustanowieniu rozdzielności majątkowej. Wszystkie długi powstałe przed ustanowieniem rozdzielności majątkowej podlegać będą egzekucji zgodnie przepisami kodeksu rodzinnego i opiekuńczego zakładającymi istnienie ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej, w której mamy trzy rodzaje majątków: dwa odrębne i jeden wspólny i z tego ostatniego wierzyciel może dochodzić zapłaty.
Czy po rozwodzie odpowiadamy za długi małżonka?
Z momentem uprawomocnienia się wyroku rozwodowego ustaje ustrój wspólności majątkowej małżeńskiej. Oznacza to, że od tego czasu nie odpowiadamy za długi współmałżonka. Dotyczy to jedynie długów powstałych po orzeczeniu rozwodu. Do wszystkich długów zaciągniętych w trakcie trwania małżeństwa (również tych powstałych w czasie trwania rozprawy rozwodowej) stosuje się przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego dotyczące odpowiedzialności za długi małżonka.
Przeczytaj również: Podział majątku po rozwodzie – wszystko, co musisz wiedzieć
Czy odpowiadam za długi zmarłego małżonka?
Z chwilą śmierci małżonka zarówno jego aktywa (majątek o określonej wartości), jak i pasywa (długi) podlegają dziedziczeniu. Oznacza to, że małżonek osoby zmarłej dziedziczy wraz z pozostałymi spadkobiercami (jeśli tacy są) wszystkie długi zmarłego. Sposobem na uniknięcie odpowiedzialności za długi jest odrzucenie spadku. Wskazać jednak należy, że odrzucenie dotyczy całości spadku a zatem także pozostałego majątku. Nie można odrzucić spadku wyłącznie w zakresie długów. Należy zatem zastanowić się, czy wysokość zadłużenia przewyższa wartość pozostałego majątku. Jeśli tak, to spadkobierca ma sześć miesięcy od dowiedzenia się o śmieci spadkodawcy lub od otwarcia testamentu (jeśli taki był) na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku. Oświadczenie można złożyć przed sądem lub notariuszem. W konsekwencji małżonek zmarłego nie dziedziczy nic i tym samym nie ponosi odpowiedzialności za długi zmarłego.
Czy odpowiadam za długi małżonka zaciągnięte przed zawarciem małżeństwa?
Kodeks rodzinny i opiekuńczy przewiduje odpowiedzialność za długi małżonka powstałe wyłącznie po zawarciu małżeństwa w którym obowiązuje ustrój wspólności majątkowej małżeńskiej. Oznacza to, że za długi małżonka, powstałe przed zawarciem małżeństwa drugi współmałżonek nie odpowiada.
