Śmierć rodzica to bardzo trudny czas w życiu każdego człowieka. Jest to także czas, kiedy należy zająć się sprawami związanymi z pozostawionym po rodzicu majątkiem. W sytuacji gdy rodzic miał kilkoro dzieci dział spadku komplikuje się, do podziału przystępują bowiem wszystkie dzieci zmarłego. W tym artykule, nie będziemy skupiać się na kwestiach dziedziczenia ogólnie, ten temat był bowiem omówiony w poprzednim artykule pt. Dziedziczenie ustawowe – podstawowe informacje. Niniejszy artykuł zostanie poświęcony omówieniu sytuacji, gdy po śmierci rodzica dziedziczą tylko jego dzieci i na tym jak przebiega proces podziału majątku po zmarłym rodzicu.
Podział majątku po rodzicach – od czego zacząć?
Przede wszystkim należy ustalić, czy zmarły rodzić pozostawił testament. Jeśli tak, wówczas do spadku powołane będą te osoby, które zostały powołane do spadku w testamencie. Jeśli rodzic nie pozostawił testamentu, wówczas dziedziczenie odbywać się będzie zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego (dziedziczenie ustawowe). Należy pamiętać, że najczęściej bywa tak, że każdy z rodziców posiada majątek po połowie tj. rodzic który odchodzi pozostawia spadkobiercom połowę majątku wchodzącego w skład wspólnego majątku małżonków. Podział będzie wówczas następował pomiędzy dziećmi i drugim rodzicem, któremu przypadać będzie nie mniej niż ¼ udziału spadkowego. Dzieci będą miały do podziału pozostałe ¾ udziału i będą dziedziczyć w częściach równych. Dopiero gdy odejdą oboje rodzice, dzieci dziedziczą całość majątku (również w częściach równych).
Sądowe stwierdzenie nabycia spadku po śmieci rodziców
Stwierdzenie nabycia spadku, to najważniejszy dokument, który musi uzyskać rodzina by rozpocząć proces podziału majątku. W sytuacji gdy wszyscy członkowie rodziny, którzy dziedziczyliby zgodnie z przepisami ustawy, nie mają możliwości wspólnego stawienia się u notariusza, jedynym rozwiązaniem jest złożenie w sądzie wniosku o stwierdzenie nabycia spadku. Dotyczy to sytuacji gdy zmarły rodzic pozostawił testament oraz gdy takiego testamentu nie ma. Sąd przeprowadza rozprawę na której odbierze od spadkobierców tzw. zapewnienie spadkowe. Jest to oświadczenie złożone przed sądem, dotyczące tego kto był spadkodawcą, kiedy i gdzie zmarł oraz jakie było jego ostatnie miejsce pobytu. Sąd ustala kto wchodzi w krąg spadkobierców oraz w jakiej części dziedziczą, czy spadkodawca pozostawił testament, czy odbyło się notarialne poświadczenie dziedziczenia, czy w skład spadku wchodzi gospodarstwo rolne oraz czy ktoś ze spadkobierców odrzucał spadek. W praktyce, sprawa odbywa się w ten sposób, że sąd zadaje pytania każdemu ze spadkobierców, którzy stawili się na termin rozprawy, zaś ich odpowiedzi zapisywane są do protokołu rozprawy. Ostatecznie, po ustaleniu wszystkich niezbędnych informacji, sąd wyda postanowienie w którym ustali kto i w jakiej części dziedziczy spadek. Dział spadku, to następny krok.
Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku po śmierci
Aby rozpocząć postępowanie spadkowe, należy złożyć w sądzie wniosek o stwierdzenie nabycia spadku. Jest to pismo, w którym należy wskazać wszystkich uczestników postępowania tj. osoby które są powołane do spadku oraz te, które zgodnie z przepisami ustawy, dziedziczyłyby gdyby nie było testamentu. Oznacza to, że jeśli spadkodawca zostawił testament w którym do spadku powołał np. jedną osobą, ale zgodnie z przepisami ustawy dziedziczyliby również inni członkowie rodziny, wówczas we wniosku o stwierdzenie nabycia spadku wskazuje się wszystkie te osoby tj. spadkobiercę wskazanego w testamencie oraz wszystkich tych, którzy dziedziczyliby na podstawie ustawy gdyby spadkodawca nie sporządził testamentu.
Jak podzielić mieszkanie oraz inne dobra materialne po śmierci rodziców?
Podział majątku po śmierci rodziców następuje zgodnie z udziałem wskazanym w postanowieniu sądu o stwierdzeniu nabycia spadku, bądź notarialnym poświadczeniu dziedziczenia. Oznacza to, że każdy ze spadkobierców otrzymuje taki udział jaki został wskazany w postępowaniu sądowym o stwierdzenie nabycia spadku lub w dokumencie notarialnym będącym tzw. poświadczeniem dziedziczenia. Podział następuje albo u notariusza w formie aktu notarialnego, albo sądownie, po wydaniu przez sąd postawienia o dziale spadku. Jeśli dział spadku dotyczy np. nieruchomości, którą odziedziczyło kilka osób, wówczas podział nieruchomości będzie również wiązał się ze zniesieniem współwłasności tej nieruchomości. Najczęściej jest tak, ze jeden ze spadkobierców otrzymuje własność nieruchomości i ma obowiązek spłaty pozostałych spadkobierców. Jeśli takie rozwiązanie nie jest możliwe, wówczas strony mogą wspólnie sprzedać nieruchomość i podzielić się pieniędzmi zgodnie ze swoimi udziałami.
Testament rodzica, a podział majątku
Jeśli rodzic pozostawił testament, w którym powołał do spadku osobę lub osoby inne niż te wskazane w przepisach ustawy bądź w innej części np. dziecko do całości spadku, pomijając tym samym pozostałe dzieci, to wówczas sąd orzeknie o stwierdzeniu nabycia spadku zgodnie z wolą spadkodawcy, wskazaną w testamencie. Tak samo uczyni notariusz wydając akt poświadczenia dziedziczenia. Dział spadku odbywać się będzie zgodnie z treścią testamentu.
Formalności notarialne związane z podziałem majątku
Podstawowym dokumentem, jaki należy pokazać notariuszowi w celu wydania przez niego aktu notarialnego dotyczącego działu spadku jest postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku lub akt poświadczenia dziedziczenia. Następnie należy przedstawić dokumenty dotyczące składników majątku jaki ma być dzielony np. w przypadku nieruchomości – odpis księgi wieczystej.
Podział majątku, a spłata rodzeństwa
Jeśli spadkobiercy dojdą wspólnie do porozumienia, że w wyniku działu spadku całość przypadnie jednemu z nich z obowiązkiem spłaty pozostałych, wówczas spłaty odbywają się zgodnie z udziałem każdego ze spadkobierców. Oznacza to, że w pierwszej kolejności dokonuje się wyceny majątku np. nieruchomości, a następnie wylicza się wartość udziału każdego ze współwłaścicieli. Wyceny nieruchomości dokonuje biegły rzeczoznawca majątkowy na koszt własny osób lub osoby zainteresowanej tj. spadkobiercy/ów. Następnie własność majątku zostaje przyznana ustalonej osobie, zaś na rzecz pozostałych osób ustanawia się obowiązek spłat. Spłaty mogą być ustalone w ratach jednak terminy ich uiszczenia nie mogą łącznie przekraczać lat dziesięciu.
