Wielu rodziców chce jeszcze za swojego życia ustalić kto otrzyma ich majątek, nie czekając tym samym aż sprawy te załatwią spadkobiercy po ich śmierci. Przed podjęciem decyzji należy wziąć pod uwagę kilka ważnych kwestii. Po pierwsze należy zastanowić się w jaki sposób można przekazać majątek najbliższym. Co to jest darowizna i czy są inne sposoby przeniesienia własności np. nieruchomości za życia? Jakie konsekwencje prawne obdarowany powinien brać pod uwagę po śmierci rodzica? Co uczynić, gdy przekazanie majątku wyłącznie jednemu z dzieci nastąpiło z pokrzywdzeniem pozostałych?
Przepisanie majątku za życia, a zachowek
Najbardziej popularnym sposobem przepisania majątku za życia jest darowizna. Najczęściej daruje się nieruchomości. Jest to najtańszy, pod kątem podatkowym, sposób przekazania nieruchomości bliskim. Najbliższa rodzina jest bowiem co do zasady zwolniona z obowiązku zapłaty podatku od spadków i darowizn. Dalsi krewni również podlegają uldze podatkowej jednak w mniejszym stopniu. Szczegółowo temat zostanie opisany w następnym artykule, który znajduje się na naszym blogu.
Nie wszyscy jednak zdają sobie sprawę, że darowanie nieruchomości na rzecz jednego dziecka, nie pozbawia pozostałych dzieci, bądź innych spadkobierców ustawowych, prawa do zapłaty pewnej części ich udziału spadkowego. Chodzi o zachowek do zapłaty którego zobowiązany jest obdarowany względem osoby uprawnionej. Pamiętać zatem należy, że po śmierci rodziców, dzieci które nie otrzymały żadnego majątku, mogą dochodzić od obdarowanego brata lub siostry zapłaty.
Czym jest zachowek?
Przepisy kodeksu cywilnego określają w jakiej części można żądać wyrównania swojego udziału spadkowego tj. zachowku. Zasadą jest, że osoba uprawniona, czyli małżonek osoby zmarłej, jej dzieci, wnuki i rodzeństwo mogą dochodzić od osoby obdarowanej połowy udziału spadkowego, który im przysługuje w ramach dziedziczenia ustawowego. Jeśli ktoś z osób uprawnionych jest małoletni lub trwale niezdolny do pracy, przysługuje mu wówczas 2/3 tego udziału. Warto pamiętać, że 2/3 udziału spadkowego, które przysługują osobie małoletniej w chwili śmierci spadkodawcy, przysługują nawet wtedy, gdy po czasie dziecko uzyska pełnoletność.
Przedawnienie roszczenia o zachowek
Roszczenie o zachowek jest jednak ograniczone w czasie. Osoby uprawnione mogą dochodzić swojego prawa w terminie 5 lat od otwarcia spadku czyli śmierci spadkodawcy albo ogłoszenia testamentu, czyli wydania postanowienia spadkowego. Termin 5-letni liczony od otwarcia spadku dotyczy sytuacji gdy spadkodawca nie sporządził testamentu. Termin liczony od ogłoszenia testamentu dotyczy sytuacji gdy spadkodawca zostawił testament, zaś po jego śmierci przeprowadzono w sądzie lub u notariusza postępowanie spadkowe, zakończone wydaniem postanowienia o stwierdzeniu spadku (sąd), aktu poświadczenia dziedziczenia (notariusz). Pamiętać należy również, że sąd bierze pod uwagę przedawnienie roszczenia o zachowek, tylko wówczas gdy w toku postępowania, taki zarzut zostanie podniesiony przez stronę zobowiązaną do zapłaty. Jeśli nie, sąd zasądzi odpowiednią kwotę zachowku, nawet wówczas, gdy roszczenie uległo przedawnieniu.
Podział majątku między rodzeństwem za życia rodziców
Bywają sytuacje, gdy majątek rodziców, który byłby po ich śmierdzi dziedziczony zgodnie z przepisami ustawy bądź treścią testamentu, zostaje podzielony pomiędzy dzieci w odpowiednich udziałach. Jeśli udziały te nie są równe, rodzeństwu, które otrzymało mniejszy udział w majątku, przysługuje od rodzeństwa, które otrzymało większy udział, wyrównanie udziału w formie spały pieniężnej tj. zachowek. Z taką sytuacją mamy do czynienia jednak dopiero po śmierci rodziców. Za życia rodziców istnieje całkowita dowolność przy podziale majątku. Wszystko zależy od indywidualnych zapatrywań rodziców. Jakiekolwiek prawa do wyrównania udziałów, przysługiwać będą pozostałemu rodzeństwu dopiero po śmierci rodzica/ rodziców.
Sposoby przepisania majątku za życia na jedno z dzieci
Tak, jak już zostało wcześniej wspomniane, najbardziej popularnym sposobem przekazania majątku za życia rodzica jednemu z dzieci jest darowizna, która podlega jednak zaliczeniu na poczet schedy spadkowej tj. majątku spadkowego po śmierci rodziców, co wiąże się z obowiązkiem zapłaty zachowku na rzecz pozostałych dzieci. Innym sposobem przekazania majątku stanowiącego najczęściej mieszkanie, jest tzw. umowa dożywocia. Jest to umowa, sporządzona w formie aktu notarialnego, na mocy której rodzic może przekazać jednemu z dzieci, swoje mieszkanie w zamian za dożywotnią opiekę – utrzymanie i możliwość przebywania w mieszkaniu aż do śmierci. Umowę dożywocia można zawrzeć również z osobą trzecią – dalszym krewnym lub osobą niespokrewnioną. Umowa dożywocia różni się od darowizny między innymi tym, że nieruchomość która w jej wyniku zostaje przeniesiona na osobę bliską, nie wlicza się w poczet schedy spadkowej, a zatem nie przysługuje spadkobiercom ustawowym roszczenie o zachowek. Pamiętać należy jednak, że umowy tego typu mogą zostać podważone w toku postępowania spadkowego i w konsekwencji może dojść do unieważnienia takiej umowy przez sąd. Sytuacje takie nie są częste i mają miejsce głównie wtedy, gdy zostanie przed sądem udowodnione, że dożywotnik (osoba darująca mieszkanie w zamian za dożywotnią opiekę) w momencie sporządzania umowy miał np. wyłączoną świadomość.
Przeczytaj również: Scheda spadkowa a zachowek
Przepisanie domu na jedno dziecko, a prawo pozostałych dzieci
Przepisanie domu na jedno z dzieci powoduje, że pozostałe dzieci mogą po śmierci rodziców dochodzić od obdarowanego wyrównania udziałów spadkowych, czyli zachowku. Stać się tak może jednak jeśli pozostałe dzieci nie otrzymały wcześniej od rodziców darowizny, która nie wyczerpuje ich udziału spadkowego. Jednym słowem, jeśli starsze dziecko np. siostra otrzymało dom rodziców w całości, zaś jego jedyne rodzeństwo w osobie brata wcześniej otrzymało mieszkanie o podobnej wartości co dom, to wówczas bratu nie należy leży się zachowek od siostry i odwrotnie. Ewentualne roszczenie istniałoby gdyby np. wartość mieszkania była mniejsza od wartości domu. Zachowek dotyczyłby wówczas jedynie kwoty stanowiącej różnicę pomiędzy wartością domu i mieszkania.
Czy można dokonać darowizny na rzecz jednego dziecka pomijając drugie?
Rodzice mają prawo do dysponowania swoim majątkiem wedle swojego uznania. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby przepisali go na rzecz tylko jednego ze swoich dzieci. Prawo chroni pozostałych zstępnych (dzieci), dając im możliwość dochodzenia należnego zachowku, co opisane zostało powyżej.
Przepisanie domu na syna bez synowej – czy jest możliwe?
Można dokonać darowizny domu na rzecz dziecka pozostającego w związku małżeńskim. Darowizna nieruchomości musi być uczyniona w formie aktu notarialnego. Pamiętać jednak należy, że bez wyraźnego zaznaczenia w treści aktu woli przekazania nieruchomości na rzecz dziecka do jego majątku osobistego, darowana nieruchomość wejdzie do majątku wspólnego dziecka i jego małżonka. Należy zatem pamiętać, żeby przed podpisaniem aktu, zgłosić notariuszowi, że wolę dokonania darowizny do majątku osobistego swojego potomka.
Niesprawiedliwy podział majątku przez rodziców – czy można coś z tym zrobić?
Prawodawca chroni osoby pominięte przy podziale majątku za życia rodziców umożliwiając im dochodzenie zapłaty, czyli tak zwanego zachowku po śmierci rodziców od rodzeństwa, które otrzymało całość majątku. Jeśli rodzice podpisali z jednym z dzieci umowę dożywocia, zachowek nie należy się, istnieje jednak możliwość unieważnienia umowy dożywocia przed sądem.
