Spis treści:
- Jak skutecznie uznać ojcostwo?
- Na czym polega sądowe ustalenie ojcostwa?
- Kto może wytoczyć powództwo o ustalenie ojcostwa?
- Ustalenie ojcostwa termin
- Skutki wyroku o ustalenie ojcostwa
- Sprawa o zaprzeczenie ojcostwa
- Ranga dowodowa badania DNA
- Kto musi poddać się badaniu DNA?
Ojcostwo wiąże się nie tylko z głębokim wymiarem emocjonalnym, ale także z istotnymi aspektami prawnymi, które regulują prawa i obowiązki rodzicielskie. W polskim systemie prawnym, procedury dotyczące uznania, ustalenia oraz zaprzeczenia ojcostwa są kluczowe dla definiowania statusu prawnego dziecka oraz jego przyszłości. W niniejszym artykule poruszymy fundamentalne kwestie prawne związane z tymi procesami, wskazując na ich znaczenie w kontekście praw rodzinnego oraz ich wpływ na życie rodziców i dzieci.
Jak skutecznie uznać ojcostwo?
Jeśli dziecko przyjdzie na świat w czasie małżeństwa matki lub do 300 dni po jego rozwiązaniu, to mąż (lub ex-mąż) automatycznie jest zarejestrowany jako ojciec w akcie urodzenia. Osoba, która nie jest mężem matki, a chce być uznana za ojca, musi albo oficjalnie uznać dziecko, albo jego ojcostwo musi być ustalone przez sąd w odpowiednim postępowaniu.
Aby uznanie ojcostwa było skuteczne, musi być zarejestrowane w urzędzie stanu cywilnego, przy czym niezbędne jest również potwierdzenie przez matkę dziecka. Może ona zrobić to zaraz przy uznaniu ojcostwa lub maksymalnie w ciągu trzech miesięcy od tej chwili. Jeśli termin ten minie, potwierdzenie jest nieważne i cały proces musi zostać powtórzony.
Istotne jest także to, że ojcostwo można uznać nawet dla dziecka, które jeszcze się nie urodziło. Takie uznanie również wymaga potwierdzenia przez matkę w wyznaczonym trzymiesięcznym terminie. Dzięki temu ojciec może uzyskać dostęp do informacji o stanie zdrowia dziecka w trakcie jego hospitalizacji.
Warto również wspomnieć, że jeżeli matka pozostaje w małżeństwie lub znajduje się w okresie 300 dni po jego zakończeniu, formalne uznanie ojcostwa przez biologicznego ojca jest prawnie zabronione. W takim przypadku wpisanie biologicznego ojca do aktu urodzenia wymaga wyroku sądowego w sprawie zaprzeczenia ojcostwa. Inną możliwością jest zawarcie małżeństwa z matką, co na mocy art. 62 § 2 kodeksu rodzinnego sprawia, że dziecko urodzone w ciągu 300 dni po rozpadzie poprzedniego małżeństwa, ale po zawarciu nowego, jest uznawane za potomstwo obecnego męża.
Na czym polega sądowe ustalenie ojcostwa?
W przypadku nieprawidłowego określenia ojcostwa w akcie urodzenia dziecka istnieje możliwość korygowania danych poprzez następujące procedury sądowe:
a) Pozew o zaprzeczenie ojcostwa: ten rodzaj postępowania ma na celu zaprzeczenie ojcostwa mężczyzny, który został wpisany do aktu urodzenia jako mąż matki (na podstawie domniemania ojcostwa męża matki) lub jako były mąż matki, jeśli dziecko urodziło się przed upływem 300 dni od zakończenia małżeństwa lub orzeczenia separacji.
b) Pozew o ustalenie nieważności uznania ojcostwa: ten rodzaj postępowania dotyczy zaprzeczenia ojcostwa dziecka, które zostało wpisane do aktu urodzenia w wyniku uznania ojcostwa, które okazało się nieskuteczne.
c) Pozew o ustalenie ojcostwa: w tym przypadku celem postępowania jest ustalenie ojcostwa mężczyzny, który mógł być ojcem dziecka, gdyż współżył z matką dziecka w tzw. okresie koncepcyjnym, ale nie został uwzględniony w akcie urodzenia jako ojciec dziecka.
Kto może wytoczyć powództwo o ustalenie ojcostwa?
W tym kontekście istotne jest zauważenie problemów związanych z obecną regulacją przepisów Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego dotyczących konkurencji postępowań dotyczących zaprzeczenia ojcostwa oraz ustalenia ojcostwa. Zgodnie z art. 62 § 3 KRO, domniemanie ojcostwa męża matki (lub byłego męża matki w przypadku narodzin dziecka przed upływem 300 dni od ustania małżeństwa lub separacji) może być obalone jedynie poprzez wniesienie powództwa o zaprzeczenie ojcostwa.
Osobami uprawnionymi do wytoczenia powództwa o zaprzeczenie ojcostwa jest mąż matki (lub były mąż matki), matka, dziecko po osiągnięciu pełnoletniości oraz prokurator. Jednakże mężczyzna, który współżył z matką dziecka w okresie koncepcyjnym, nie posiada legitymacji do zgłoszenia takiego pozwu.
Skutkiem tego jest fakt, że w przypadku domniemania ojcostwa męża matki, koniecznym warunkiem dla biologicznego ojca dziecka w celu ustalenia swojego ojcostwa jest wcześniejsze wydanie orzeczenia o zaprzeczeniu ojcostwa. Niemniej jednak, biologiczny ojciec dziecka nie ma możliwości wniesienia takiego pozwu.
Ustalenie ojcostwa termin
W odróżnieniu od przypadku zaprzeczenia ojcostwa, w sprawach dotyczących ustalenia ojcostwa nie obowiązuje określony termin, w którym można złożyć pozew po dowiedzeniu się o pochodzeniu dziecka. Pozew taki może być złożony w dowolnym momencie przed osiągnięciem pełnoletniości przez dziecko. Po osiągnięciu pełnoletności, pozew może być wniesiony jedynie przez dziecko samo lub prokuratora. W przypadku śmierci dziecka przed osiągnięciem pełnoletniości, matka oraz domniemany ojciec mogą wnieść pozew o ustalenie ojcostwa przed dniem, który byłby dniem osiągnięcia pełnoletności przez dziecko.
Skutki wyroku o ustalenie ojcostwa
Skutki orzeczenia ustalającego ojcostwo są dość oczywiste. Polegają na przyznaniu praw rodzicielskich osobie, która została uznana przez sąd za ojca dziecka w toku postępowania. Dziecko staje się beneficjentem dziedziczenia po nim oraz zyskuje prawo do alimentów.
Jednakże, orzeczenie to wiąże się także z nadaniem dziecku nazwiska przez sąd. Może to być nazwisko matki bądź ustalonego ojca. W przypadku braku porozumienia między rodzicami, dziecko otrzymuje oba nazwiska. Jednakże, jeśli dziecko ma ukończone 13 lat, konieczna jest jego zgoda na zmianę nazwiska.
Co więcej, decyzja sądu w sprawie ojcostwa może również wpłynąć na zmianę miejsca zamieszkania dziecka, jeśli ojcu przysługuje władza rodzicielska.
Sprawa o zaprzeczenie ojcostwa
Zaprzeczenie ojcostwa to udowodnienie, że osoba prawnie uznawana za ojca dziecka w rzeczywistości ojcem nie jest. Z pozwem o zaprzeczenie ojcostwa może wystąpić ojciec dziecka, matka dziecka, dziecko po osiągnięciu pełnoletności, a także prokurator. Pozew może być złożony w określonych sytuacjach. Prawo do złożenia pozwu o zaprzeczenie ojcostwa jest ograniczone do kilku podmiotów: mężczyzny zarejestrowanego jako ojciec, matki, dziecka, które osiągnęło pełnoletność, oraz prokuratora. Żaden inny mężczyzna nie posiada uprawnienia do zakwestionowania ojcostwa w sądzie. Podobnie, brak takiego prawa mają rodzeństwo dziecka oraz inne osoby, co ma szczególne znaczenie w kontekście działań związanych z prawem spadkowym. Jedynym wyjątkiem są zstępni dziecka, które zmarło. Poniżej przedstawiamy, jak kształtuje się obecnie legitymacja do złożenia powództwa o zaprzeczenie ojcostwa oraz jakie zakreśla terminy na dokonanie takiej czynności. Kto może złożyć więc wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa?
a) pozew o zaprzeczenie ojcostwa złożony przez ojca
Pozew o zaprzeczenie ojcostwa wnosi się w terminie roku od dnia, w którym mężczyzna dowiedział się, że dziecko od niego nie pochodzi. Ważne, aby pamiętać o tym, że wniosek należy złożyć nie później niż do dnia osiągnięcia przez dziecko pełnoletności.
b) pozew o zaprzeczenie ojcostwa złożony przez matkę
Tożsamy jest termin do wniesienia pozwu o zaprzeczenia ojcostwa przez matkę –matka powinna wnieść pozew w terminie roku od dnia, w którym dowiedziała się, że dziecko nie pochodzi od jej męża (byłego męża), nie później jednak niż do dnia osiągnięcia przez dziecko pełnoletności.
c) pozew o zaprzeczenie ojcostwa złożony przez dziecko
Dziecko może wnieść pozew o zaprzeczenie ojcostwa dopiero po osiągnięciu pełnoletności, kiedy osiągnie pełną zdolność do czynności prawnych tj. możność bycia podmiotem praw i obowiązków. Termin na wniesienie pozwu wynosi rok, od kiedy dziecko dowiedziało się, że nie pochodzi od męża swojej matki.
d) pozew o zaprzeczenie ojcostwa złożony przez prokuratora
Wskazanymi powyżej terminami nie jest związany prokurator. Prokurator może złożyć pozew o zaprzeczenie ojcostwa w każdym czasie – dopóki dziecko żyje. Jeżeli dziecko zmarło przed osiągnięciem pełnoletności – pozew o zaprzeczenie ojcostwa prokurator powinien złożyć najpóźniej do dnia, w którym dziecko osiągnęłoby pełnoletność. W sytuacji zaś, w której dziecko zmarło po osiągnięciu pełnoletności – prokuratorski pozew o zaprzeczenie ojcostwa jest niedopuszczalny.
Ranga dowodowa badania DNA
Sąd analizuje dokładnie materiał dowodowy dostarczony przez strony w sprawach o zaprzeczenie lub ustalenie ojcostwa. Chociaż w takich sprawach można wykorzystać zeznania świadków i oświadczenia stron, kluczową rolę odgrywają badania genetyczne. Analiza DNA, porównująca konkretne grupy genów z próbek zainteresowanych stron, umożliwia osiągnięcie bardzo wysokiego stopnia pewności – co do zgodności lub niezgodności badanych markerów genetycznych.
Metoda wykonania testu DNA może się różnić w zależności od specyfiki sprawy. Standardowo wykorzystuje się próbki z wymazów, natomiast w przypadkach podejrzenia kazirodztwa niezbędne mogą okazać się próbki krwi. Dokładność testów DNA w potwierdzaniu ojcostwa jest dobrze udokumentowana i uznawana za niezawodną, choć prawo rodzinne nie określa jednoznacznie procedury ani metodologii przeprowadzania tych badań. Ostateczne decyzje dotyczące szczegółów badania podejmuje sąd, ale strony mogą odmówić ich wykonania. Nieobecność na badaniu w wyznaczonej placówce traktowana jest jako odmowa poddania się procedurze.
Istnieje również możliwość przeprowadzenia testu DNA na własną rękę, choć sąd ma pełną swobodę w ocenianiu tak zgromadzonych dowodów. Decydujące mogą być aspekty takie jak metoda pobrania próbek, ryzyko ich zamiany czy reputacja placówki przeprowadzającej badanie. Często jednak wyniki prywatnych testów są traktowane przez sąd jako jeden z wielu elementów rozstrzygnięcia, mimo że mogą one przekonać strony do zaakceptowania rezultatów badania.
Kto musi poddać się badaniu DNA?
Zgodnie z prawem w Polsce nikt nie może być przymuszany do wykonania badania DNA. Jeśli jednak osoba odmówi, sąd może zinterpretować to zgodnie z artykułem 233 §2 Kodeksu Postępowania Cywilnego, zakładając, że wynik badania potwierdziłby argumenty strony przeciwnej.
Odmowa zgody na wykonanie badania DNA na dziecku może być rozpatrywana jako działanie niezgodne z jego dobrem. Taka sytuacja może skutkować ograniczeniem praw rodzicielskich zgodnie z art. 109 §1 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego.
