Odrzucenie spadku po terminie – jak uniknąć długów spadkowych?

Spis treści:

1. 1. 1. 1. Termin na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku
         2. Kiedy można uchylić się od skutków niezłożenia oświadczenia w terminie
         3. Sytuacje umożliwiające uchylenie się od skutków niezłożenia oświadczenia:
         4. Jak Sąd Najwyższy definiuje ,,błąd’’?
         5. Termin, w którym można uchylić się od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku
         6. Podsumowanie

Dług w spadku i co dalej? Na wstępie należy wskazać, że dziedziczenie majątku często kojarzy się z otrzymaniem wartościowych aktywów, takich jak nieruchomości czy oszczędności. Niestety, bywa również, że spadkobiercy dziedziczą spadek z długami zmarłego, co może prowadzić do poważnych problemów finansowych. Co zrobić, jeśli termin na odrzucenie spadku minął, a my zostaliśmy z długami spadkowymi? W artykule przedstawimy, jakie kroki można podjąć, aby uniknąć odpowiedzialności za długi spadkowe oraz jakie są możliwości prawne w takiej sytuacji.

Termin na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku

Kodeks cywilny ściśle określa termin, w którym spadkobiercy powinni złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku. Oświadczenie to musi zostać złożone w terminie 6 miesięcy od momentu, kiedy spadkobierca dowiedział się o tym, że został powołany do dziedziczenia. Art. 1015 § 1 Kodeksu cywilnego precyzuje, że oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu tego półrocznego okresu.

Jeśli spadkobierca nie złoży stosownego oświadczenia w wyznaczonym terminie, domniemywa się, że przyjął on spadek z dobrodziejstwem inwentarza, co oznacza ograniczenie odpowiedzialności za długi spadkowe do wartości odziedziczonego majątku. Warto jednak pamiętać, że do zachowania terminu wystarcza złożenie przed jego upływem wniosku do sądu o odebranie oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku.

W sytuacjach, gdy złożenie oświadczenia wymaga zezwolenia sądu, termin na złożenie oświadczenia ulega zawieszeniu na czas trwania postępowania sądowego w tym przedmiocie. Dlatego ważne jest, aby spadkobiercy byli świadomi przysługujących im praw i obowiązków oraz odpowiednio wcześnie podjęli działania mające na celu zabezpieczenie swoich interesów w kontekście dziedziczenia.

Należy zwrócić uwagę na postanowienie Sadu Najwyższego z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie o sygn. akt V CSK 18/12.

„Przewidziany w art. 1015 § 1 k.c. termin jest terminem zawitym prawa materialnego, do biegu którego mają zastosowanie art. 110 do 116 k.c. Początek toku tego czasu liczony jest w odniesieniu do każdego spadkobiercy od dnia, w którym dowiedział się on z właściwego, pewnego źródła o tytule powołania. Oznacza to, że oddzielnie liczony jest jego bieg zarówno co do każdego spadkobiercy, jak i co do dla każdego z tytułów powołania. Przy dziedziczeniu ustawowym w razie dojścia do spadku spadkobiercy powołanego w dalszej kolejności, z uwagi na odrzucenie spadku przez wyprzedzającego go spadkobiercę, termin do złożenia oświadczenia przez spadkobiercę dochodzącego w dalszej kolejności, rozpoczyna się od dnia, w którym dowiedział się on o odrzuceniu spadku przez wyprzedzającego go spadkobiercę. Jeżeli spadkobierca nie ma zdolności do czynności prawnych, początkiem terminu w stosunku do niego jest dzień, w którym o tytule jego powołania dowiedział się jego przedstawiciel ustawowy. Ukształtowanie w art. 1015 § 1 k.c. terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku jako terminu zawitego prawa materialnego oznacza, że z chwilą jego upływu wygasa uprawnienie do skorzystania z tego prawa podmiotowego, a oświadczenie złożone po upływie terminu nie wywołuje żadnych skutków prawnych. Upływ terminu uwzględniany jest z urzędu, nie ma żadnych możliwości jego przedłużenia, a w art. 1015 § 2 k.c. przewidziane zostały konsekwencje biernego zachowania się spadkobiercy, w postaci prostego przyjęcia spadku, zaś w odniesieniu do osoby nie mającej pełnej zdolności do czynności prawnych albo osoby, co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia, albo osoby prawnej, niezłożenie oświadczenia w terminie jest jednoznaczne z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.”( Postanowienie SN z 13.12.2012 r., V CSK 18/12, LEX nr 1293843.)

Kiedy można uchylić się od skutków niezłożenia oświadczenia w terminie

Polskie prawo daje spadkobiercom możliwość uchylenia się od skutków niezłożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku w terminie. Taką możliwość mają w szczególnych sytuacjach, określonych w Kodeksie cywilnym. Art. 1019 tego kodeksu wskazuje, że spadkobiercy mogą uchylić się od skutków niezłożenia oświadczenia, jeśli działali pod wpływem błędu lub groźby.

Sytuacje umożliwiające uchylenie się od skutków niezłożenia oświadczenia:

1. Błąd – Spadkobierca może uchylić się od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia, jeśli nie złożył go w terminie z powodu błędu.
2. Groźba – Spadkobierca może również uchylić się od skutków, jeśli nie złożył oświadczenia w wyniku działania pod wpływem groźby.

Błąd

Błąd to niezgodność rzeczywistego stanu rzeczy z przekonaniem, jakie istnieje w świadomości spadkobiercy. Aby błąd był uznany za istotny, musi mieć znaczący wpływ na decyzję spadkobiercy. Przykładem takiego błędu może być niewiedza o wartości długów, jakie wchodzą w skład spadku. O tym, czy błąd jest istotny, decydują okoliczności danego stanu faktycznego.

Jak Sąd Najwyższy definiuje ,,błąd’’?

 „Z k.c. wynika, iż spadkobierca, który pod wpływem błędu nie złożył oświadczenia w przedmiocie przyjęcia spadku, może uchylić się od skutków prawnych niezachowania terminu, przy czym błędem, o którym mowa w przepisie art. 1019 § 2 k.c. nie jest nieznajomość przedmiotu spadku pozostająca w związku przyczynowym z niedołożeniem przez spadkobiercę należytej staranności w ustaleniu rzeczywistego majątku spadkowego, lecz o błędzie co do przedmiotu spadku można mówić wtedy, gdy brak wiedzy o rzeczywistym stanie majątku spadkowego nie jest wynikiem braku staranności spadkobiercy, czy też, mówiąc inaczej, jest on usprawiedliwiony okolicznościami sprawy. Poprzestanie na pozbawionym konkretnych podstaw przypuszczeniu, dotyczącym stanu majątku spadkowego, nie może być uznane za błąd istotny, lecz za lekkomyślność, która nie stanowi podstawy uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia (niezłożenia oświadczenia) woli na podstawie przepisów o wadach oświadczenia woli.” (Postanowienie SN z 30.10.2019 r., III CSK 117/19, LEX nr 3562360.)

Jeśli spadkobierca zaniechał działaniu, do którego był zobowiązany, ponieważ pozostawał w błędnym przekonaniu co do okoliczności faktycznych, zastosowanie znajdzie art. 1019 § 2 k.c.” (Uchwała SN z 15.03.2018 r., III CZP 110/17, OSNC 2019, nr 2, poz. 18.)

Groźba

Groźba na gruncie prawa cywilnego musi spełniać dwa warunki: być bezprawna i mieć charakter poważny. Przykładami takiej groźby mogą być groźba uszkodzenia ciała lub groźba skierowana pod adresem bliskiej osoby. Groźby te muszą być na tyle poważne, że spowodowały, iż spadkobierca zdecydował się nie składać oświadczenia o odrzuceniu spadku.

Forma 

Aby uniknąć skutków prawnych wynikających z niezłożenia oświadczenia w terminie, spadkobierca musi złożyć odpowiednie oświadczenie o odrzuceniu spadku przed sądem.

Tryb

W sytuacji, gdy spadkobierca chce odrzucić spadek z długami po upływie sześciomiesięcznego terminu, który przewiduje art. 1015 § 1 Kodeksu cywilnego, konieczne jest spełnienie dodatkowych formalności. W pierwszej kolejności należy złożyć do sądu wniosek o zatwierdzenie uchylenia się od skutków niezłożenia oświadczenia w terminie. W takim wniosku spadkobierca musi również złożyć stosowne oświadczenie o odrzuceniu spadku.

Samo złożenie oświadczenia przed sądem nie wystarcza do uchylenia się od skutków prawnych wynikających z niedotrzymania terminu. Dopiero sądowe zatwierdzenie tego oświadczenia skutkuje jego prawną ważnością. Po wydaniu przez sąd postanowienia zatwierdzającego uchylenie się od skutków prawnych, spadkobierca może skutecznie odrzucić spadek, co ma także skutki wobec osób trzecich, w tym wierzycieli spadkowych.

Warto zaznaczyć, że jeśli wniosek o stwierdzenie nabycia spadku został złożony przed upływem sześciomiesięcznego terminu, to przyjmuje się, że termin został zachowany, nawet jeśli rozprawa i złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku miały miejsce po jego upływie. Sąd, przyjmując oświadczenie od spadkobiercy do protokołu, uznaje termin za dotrzymany, co jest szczególnie istotne dla zabezpieczenia interesów spadkobierców i uniknięcia dziedziczenia niepożądanych zobowiązań.

W praktyce, aby uniknąć nieporozumień i problemów prawnych, warto jak najszybciej po śmierci spadkodawcy podjąć kroki zmierzające do formalnego uregulowania spraw spadkowych. Pamiętajmy również, że notariusz nie może poświadczyć dziedziczenia przed upływem sześciu miesięcy od otwarcia spadku, chyba że wszyscy znani spadkobiercy złożyli już odpowiednie oświadczenia. 

Termin, w którym można uchylić się od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku

W polskim prawie spadkowym istnieje możliwość uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku w przewidzianym terminie. Zgodnie z Kodeksem cywilnym, spadkobierca ma na to rok od momentu, gdy dowiedział się o błędzie lub od kiedy ustała obawa wynikająca z groźby, która uniemożliwiła wcześniejsze działanie.

Jeżeli sąd zatwierdzi uchylenie się od skutków prawnych, ma obowiązek zmienić treść postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, usuwając z niego spadkobiercę, który skutecznie odrzucił spadek. Osoba taka zostaje wyłączona z kręgu dziedziczenia i jest traktowana tak, jakby nie dożyła otwarcia spadku. Dzięki temu mechanizmowi spadkobiercy mogą uniknąć niechcianego dziedziczenia, na przykład w sytuacji, gdy w spadku przeważają długi spadkowe.

Podsumowanie

Dziedziczenie może wiązać się z przejęciem długów. Aby tego uniknąć, spadkobiercy muszą w terminie sześciu miesięcy złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku. Jeśli ten termin minął, istnieje możliwość uchylenia się od skutków niezłożenia oświadczenia z powodu błędu lub groźby, o ile działanie zostanie podjęte w ciągu roku od ich wykrycia lub ustania. Po zatwierdzeniu przez sąd, spadkobierca jest wyłączony z dziedziczenia i nie odpowiada za długi.