Spis treści:
- Dziedziczenie – krótkie przypomnienie
- Zmiany w kodeksie cywilnym
- Fundacja rodzinna a dziedziczenie
- Fundacja rodzinna a zachowek
- Fundacja rodzinna a wielkość zachowku
Fundacja rodzinna to coraz popularniejsze narzędzie do zarządzania majątkiem, które pozwala na kontrolowane przekazywanie go kolejnym pokoleniom, unikając przy tym typowych problemów związanych z dziedziczeniem, takich jak rozdrobnienie majątku czy spory spadkowe. W artykule przyjrzymy się, jak fundacja rodzinna wpływa na proces dziedziczenia, jakie korzyści niesie dla spadkobierców oraz jak rozwiązuje kwestie związane z zachowkiem, czyli roszczeniem do części majątku przysługującej bliskim osobom pominiętym w testamencie.
Dziedziczenie – krótkie przypomnienie
Dziedziczenie w prawie spadkowym to proces prawny, w którym majątek, prawa i obowiązki osoby zmarłej (spadkodawcy) zostają przeniesione na określone osoby (spadkobierców). Dziedziczenie może odbywać się na podstawie:
Ustawy – gdy zmarły nie sporządził testamentu, dziedziczenie odbywa się zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego, który określa kolejność dziedziczenia, w tym udział najbliższych krewnych (małżonka, dzieci, rodziców, rodzeństwa itd.).
Testamentu – gdy zmarły sporządził testament, majątek jest dzielony zgodnie z jego wolą. Testament może jednak podlegać pewnym ograniczeniom prawnym, np. w zakresie prawa do zachowku.
Dziedziczenie może obejmować zarówno aktywa (np. nieruchomości, pieniądze), jak i pasywa (długi zmarłego).
Zmiany w kodeksie cywilnym
W dniu 22 maja 2023 r. weszły w życie przepisy ustawy o fundacji rodzinnej, mające na celu uproszczenie zasad przekazywania rodzinnych przedsiębiorstw oraz zapobieganie rozdrobnieniu ich majątku.
Wprowadzenie tych przepisów wymagało zmian w prawie spadkowym, szczególnie w zakresie zasad dotyczących zachowku i jego obliczania. Zmiany te zostały wprowadzone ustawą z 28 lipca 2023 r. o zmianie Kodeksu cywilnego i innych ustaw (Dz. U. z 2023 poz. 1615), która zaczęła obowiązywać 15 listopada 2023 r.
Fundacja rodzinna a dziedziczenie
Fundacja rodzinna to skuteczne narzędzie prawne do ochrony majątku przed rozdrobnieniem w wyniku spadkobrania. Dzięki niej fundator może przekazać majątek członkom rodziny w sposób kontrolowany, zapewniając, że tylko wyznaczeni beneficjenci będą z niego korzystać zgodnie z zasadami określonymi w statucie fundacji.
Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 26 stycznia 2023 roku o fundacji rodzinnej, fundacja rodzinna to instytucja prawna stworzona po to, aby gromadzić i zarządzać majątkiem na korzyść wyznaczonych osób (beneficjentów), a także przekazywać im różne korzyści. Fundator, czyli osoba zakładająca fundację, określa w statucie, jaki dokładnie cel ma realizować fundacja. Przez „świadczenia” rozumie się wszelkie formy majątku, takie jak pieniądze, przedmioty czy prawa, które fundacja przekazuje lub udostępnia beneficjentom zgodnie z zasadami określonymi w statucie i na liście beneficjentów.
Jedną z kluczowych zalet fundacji rodzinnej jest możliwość planowanego przekazania majątku następcom prawnym, z pominięciem ogólnych zasad dziedziczenia. Osoby uprawnione do zachowku, które nie zostały uwzględnione w kręgu beneficjentów fundacji, mają prawo do roszczeń o zachowek z majątku fundacji rodzinnej. To sprawia, że fundacja rodzinna staje się coraz popularniejszym rozwiązaniem dla tych, którzy chcą zarządzać swoim majątkiem i zapobiegać jego rozdrobnieniu po śmierci.
Fundacja rodzinna a zachowek
Zachowek to szczególne prawo, które zapewnia bliskim krewnym spadkodawcy minimalny udział w jego majątku, nawet jeśli zostali oni pominięci w testamencie. Celem tego przepisu jest ochrona najbliższych osób, takich jak dzieci, małżonek czy rodzice, przed całkowitym wykluczeniem z dziedziczenia. Prawo do zachowku ma na celu zagwarantowanie, że ci, którzy mieli bliskie relacje ze spadkodawcą, będą mieli zapewniony przynajmniej minimalny udział w jego majątku.
Kto ma prawo do zachowku?
Prawo do zachowku przysługuje określonym osobom, które są bliskimi krewnymi spadkodawcy. Należą do nich:
- Zstępni spadkodawcy: To dzieci, wnuki oraz dalsi potomkowie spadkodawcy. Zstępni mają prawo do zachowku, niezależnie od tego, czy zostali uwzględnieni w testamencie, czy też nie.
- Małżonek spadkodawcy: O ile nie został wyłączony w testamencie, małżonek również ma prawo do zachowku.
- Rodzice spadkodawcy: Prawo to przysługuje rodzicom, jeśli spadkodawca nie miał dzieci. W takim przypadku rodzice mogą domagać się zachowku, jeżeli zostali pominięci w testamencie.
Jak dochodzić zachowku?
Osoby uprawnione do zachowku, które zostały pominięte w testamencie, mają prawo dochodzić swoich roszczeń. Proces dochodzenia zachowku rozpoczyna się zazwyczaj od skierowania roszczenia do spadkobierców. W sytuacji, gdy spadkodawca przekazał majątek na rzecz fundacji rodzinnej lub innych obdarowanych, możliwe jest także dochodzenie zachowku od tych podmiotów. W takim przypadku dochodzenie roszczenia wymaga ustalenia, w jakim zakresie fundacja rodzinna lub obdarowani są zobowiązani do zaspokojenia roszczenia.
Kiedy można żądać zachowku?
Roszczenie o zachowek można zgłosić po otwarciu spadku, czyli po śmierci spadkodawcy. Prawo do zachowku odnosi się nie tylko do majątku spadkowego, ale także do sytuacji, gdy spadkodawca przekazał majątek fundacji rodzinnej czy obdarowanym. Warto pamiętać, że uprawniony do zachowku ma prawo do jego dochodzenia, niezależnie od tego, czy spadkodawca przekazał część majątku w testamencie, czy też ustanowił fundację rodzinną.
Nowe regulacje dotyczące fundacji rodzinnej
Wprowadzenie fundacji rodzinnej w systemie prawnym wprowadziło nowe zasady dotyczące zachowku. Jeśli fundacja rodzinna została ustanowiona w testamencie, jej majątek może być traktowany jako część spadku. To oznacza, że fundacja rodzinna, której fundusz założycielski został wniesiony przez spadkodawcę, może być zobowiązana do wypłaty zachowku.
Dla fundacji rodzinnej, która została ustanowiona za życia spadkodawcy, obowiązek wypłaty zachowku odnosi się tylko do wysokości uzyskanego wzbogacenia. Oznacza to, że fundacja odpowiada tylko za zachowek do wysokości środków, które zostały wniesione przez spadkodawcę.
Majątek fundacji rodzinnej, uwzględniany przy obliczaniu zachowku, powinien pochodzić wyłącznie od spadkodawcy. W przeciwnym razie, przy obliczaniu zachowku wliczano by także majątek, który nigdy nie należał do spadkodawcy, co mogłoby prowadzić do sytuacji, gdzie osoby uprawnione otrzymałyby większą część majątku niż w przypadku, gdyby fundacja rodzinna nie istniała.
Aby zachować zgodność z obowiązującymi przepisami dotyczącymi zachowku, które dotyczą spadków, darowizn i zapisów windykacyjnych, majątek fundacji rodzinnej powinien być uwzględniany tylko wtedy, gdy pochodzi od spadkodawcy, na podstawie którego oblicza się zachowek.
Fundacja rodzinna a wielkość zachowku
Obliczanie wartości zachowku jest kluczowym procesem w prawie spadkowym, który zapewnia, że bliscy spadkodawcy, którzy zostali pominięci w testamencie, otrzymają udział w majątku spadkowym.
Podstawowa zasada obliczania zachowku
Podstawowe zasady dotyczące wysokości zachowku różnią się w zależności od statusu uprawnionego. W przypadku małoletnich dzieci lub osób trwale niezdolnych do pracy, zachowek wynosi dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by im przypadał przy dziedziczeniu ustawowym.
W innych przypadkach, takich jak osoby dorosłe zdolne do pracy, zachowek wynosi połowę wartości udziału spadkowego, który przypadałby przy dziedziczeniu ustawowym. Ten niższy procent jest uzasadniony brakiem szczególnych okoliczności, które uzasadniałyby wyższy udział.
Substrat zachowku
Substrat zachowku to podstawowa wartość spadku, która jest obliczana jako różnica między wartością aktywów spadkowych a długami spadkowymi. Aby precyzyjnie ustalić wartość substratu, konieczne jest uwzględnienie wszelkich darowizn i zapisów windykacyjnych, które zostały doliczone do spadku.
Fundusz założycielski fundacji rodzinnej
W przypadku, gdy spadkodawca wniósł fundusz założycielski do fundacji rodzinnej, ten fundusz oraz mienie związane z rozwiązaniem fundacji są doliczane do wartości spadku. Ważne jest jednak, aby uwzględnić, że fundusz założycielski nie jest doliczany do spadku, jeśli został wniesiony więcej niż 10 lat przed śmiercią spadkodawcy.
Wyjątki i szczegółowe zasady
W przypadku fundacji rodzinnej ustanowionej w testamencie, cały majątek fundacji traktowany jest jako część spadku. W praktyce oznacza to, że fundacja może być zobowiązana do wypłaty zachowku bezterminowo, w zależności od wartości jej majątku. Wartość funduszu założycielskiego oraz mienia związane z rozwiązaniem fundacji ustala się według stanu z chwili ich przekazania oraz według cen obowiązujących w chwili ustalania zachowku. Dzięki temu obliczenia są dokładniejsze i odzwierciedlają rzeczywisty stan majątku, z którego ma być wypłacany zachowek.
Obliczanie wartości zachowku wymaga uwzględnienia różnych elementów mających wpływ na wysokość spadku, w tym wartości darowizn, zapisów windykacyjnych oraz specyficznych zasad dotyczących fundacji rodzinnych. Precyzyjne określenie wartości zachowku zapewnia sprawiedliwość dla osób uprawnionych i umożliwia prawidłowe zarządzanie majątkiem spadkowym.
Z uwagi na fakt, że fundacja rodzinna może przejąć na siebie obowiązki alimentacyjne fundatora, koszty poniesione przez fundację na realizację tych zobowiązań wobec zstępnych spadkodawcy zostaną zaliczone na poczet ich zachowku, pod warunkiem, że te koszty przekroczą przeciętny poziom wydatków przyjęty w danym środowisku.
Podsumowanie
Fundacja rodzinna, to sposób na zarządzanie majątkiem i unikanie problemów związanych z jego podziałem po śmierci. Zachowek natomiast to minimalny udział w majątku, do którego mają prawo bliscy spadkodawcy, nawet jeśli zostali pominięci w testamencie. Przy obliczaniu zachowku uwzględnia się całkowitą wartość spadku oraz status osób uprawnionych. Fundusz założycielski fundacji i mienie związane z jej rozwiązaniem mogą być doliczone do spadku, chyba że fundusz wniesiono ponad 10 lat przed śmiercią spadkodawcy. W przypadku fundacji ustanowionej w testamencie, cały majątek fundacji może być traktowany jako część spadku, co może skutkować koniecznością wypłaty zachowku.
