Darowizna ze służebnością mieszkania – czy należy się zachowek?

Komu i kiedy należy się zachowek

Przepisy kodeksu cywilnego określają w jakiej części można żądać wyrównania swojego udziału spadkowego tj. zachowku. Ogólnie rzecz ujmując, chodzi o to, że jeśli nie uzyskaliśmy spadku w jakimkolwiek udziale, pomimo, że zgodnie z przepisami jesteśmy uprawnieni do dziedziczenia, można dochodzić zapłaty zachowku. Dzieje się tak gdy spadkodawca (osoba zmarła) sporządziła testament, w którym zostaliśmy pominięci lub pomimo, że zostaliśmy powołani do spadku na podstawie przepisów ustawy, nie pozostało nic z majątku spadkowego do podziału ponieważ spadkodawca darował za swojego życia komuś cały swój majątek. Zasadą jest, że osoba uprawniona czyli małżonek osoby zmarłej, jej dzieci, wnuki i rodzeństwo mogą dochodzić od osoby obdarowanej połowy udziału spadkowego, który im przysługuje w ramach dziedziczenia ustawowego. Jeśli ktoś z osób uprawnionych jest małoletni lub trwale niezdolny do pracy, przysługuje mu wówczas 2/3 tego udziału. Warto pamiętać, że 2/3 udziału spadkowego, które przysługują osobie małoletniej w chwili śmierci spadkodawcy, przysługują nawet wtedy, gdy po czasie dziecko uzyska pełnoletność.

Czy zachowku można domagać się w określonym terminie ?

Roszczenie o zachowek jest ograniczone w czasie. Osoby uprawnione mogą dochodzić swojego prawa w terminie 5 lat od otwarcia spadku czyli śmierci spadkodawcy albo ogłoszenia testamentu czyli wydania postanowienia spadkowego. Termin 5-letni liczony od otwarcia spadku dotyczy sytuacji gdy spadkodawca nie sporządził testamentu. Termin liczony od ogłoszenia testamentu dotyczy sytuacji gdy spadkodawca zostawił testament, zaś po jego śmierci przeprowadzono w sądzie lub u notariusza postępowanie spadkowe, zakończone wydaniem postanowienia o stwierdzeniu spadku (sąd), aktu poświadczenia dziedziczenia (notariusz). Pamiętać należy również, że sąd bierze pod uwagę przedawnienie roszczenia o zachowek, tylko wówczas gdy w toku postępowania, taki zarzut zostanie podniesiony przez stronę zobowiązaną do zapłaty. Jeśli nie, sąd zasądzi odpowiednią kwotę zachowku, nawet wówczas gdy roszczenie uległo przedawnieniu.

Czy możemy dochodzić zachowku jeśli spadkodawca darował za życia cały majątek lub jego część innej osobie?

Odpowiedź jest jednoznaczna – tak.  Jeśli po sądowym stwierdzeniu nabycia spadku, zostaliśmy uznani za spadkobiercę lub zostało sporządzone przez notariusza tzw. poświadczenie dziedziczenia zgodnie z którym zostaliśmy spadkobiercami, nabywamy prawa do swojego udziału spadkowego. Jeśli jednak okazuje się, że majątek spadkowy nie wystarcza na pokrycie naszego udziału bowiem spadkodawca za swojego życia darował innej osobie całość majątku lub jego cześć, wówczas pozostaje nam zachowek. Zachowek stanowi jedynie uzupełnienie naszego udziału spadkowego, a zatem nie uda nam się uzyskać zapłaty odpowiadającej całości naszego udziału spadkowego, a jedynie połowy lub w wyjątkowych sytuacjach (dziecko, osoba trwale niezdolna do pracy) 2/3 tego udziału.

 Co to jest służebność osobista mieszkania?

Strony umowy darowizny mieszkania mogą w umowie ustanowić służebność mieszkania na rzecz oznaczonej osoby fizycznej. W momencie darowania, obdarowany staje się właścicielem mieszkania. Strony mogą postanowić, że obciążą nieruchomości na rzecz oznaczonej osoby fizycznej (np. darczyńcy) w celu zaspokajania jej potrzeb osobistych, w tym także mieszkaniowych (służebność mieszkania). Służebność osobista mieszkania służy ochronie osób, zwłaszcza tych, które jeszcze lub już nie są w stanie pracować, jak: dziecko, osoba w podeszłym wieku lub niezdolna do działania z powodu choroby czy innego upośledzenia. Służebność ta uprawnia osobę, której przysługuje nie tylko prawo do korzystania z mieszkania, lecz także z pomieszczeń oraz urządzeń przeznaczonych do wspólnego użytku mieszkańców budynku.

Czy służebność osobista mieszkania wyłącza możliwość dochodzenia zachowku od osoby obdarowanej?

Prawo do dochodzenia zapłaty określonej kwoty pieniężnej tytułem zachowku od osoby obdarowanej mieszkaniem obciążonym służebnością osobistą istnieje pomimo tej służebności. Pamiętać należy, że służebność osobista mieszkania nie powoduje, że nie można dochodzić zachowku. Szerzej na temat darowizn wchodzących w skład spadku przeczytasz na naszym blogu w artykule pt. darowizny wchodzące w skład spadku.

W jakiej wysokości należy się zachowek gdy jedynym składnikiem schedy spadkowej jest mieszkanie obciążone służebnością osobistą?

Wysokość zachowku zależy od wartości mieszkania oraz tego jaki zachowek nam się należy tj. ½ udziału spadkowego czy 2/3 tego udziału ( dziecko, osoba trwale niezdolna do pracy). Przy obliczaniu zachowku bierze się pod uwagę stan nieruchomości w chwili otwarcia spadku zaś wartość według cen aktualnych na moment obliczania zachowku. W sytuacji gdy nieruchomość obciążona jest służebnością osobistą osoba zobowiązana do zapłaty zachowku może pomniejszyć jego wysokość o wartość służebności.

Jak odliczyć wartość służebności osobistej?

Najczęściej wartość służebności w sprawie o zachowek oblicza biegły sądowy, który bierze pod uwagę   wartość miesięcznego czynszu najmu całości lub części nieruchomości (w zależności od tego, czy służebność obciążała całą nieruchomość, czy tylko jej część), a następnie pomnoży ten czynsz przez ilość miesięcy, przez którą korzystał z nieruchomości spadkodawca. Sąd może jednak na wniosek strony uznać, że taki sposób wyliczenia nie jest prawidłowy i zleci biegłemu obliczenie wartości służebności przy uwzględnieniu wskaźnika średniego dalszego trwania życia ogłaszanego przez Główny Urząd Statystyczny. Innymi słowy,  wartość służebności jest określana jako wartości czynszu za okres dalszego prognozowanego czasu życia uprawnionego spadkodawcy.

Zachęcamy do zapoznania się z innym artykułem na naszym blogu o podobnej tematyce tj. wyłączenie darowizny ze spadku, a zachowek.

Powiązane artykuły:

by Adwokat dr Natalia Bukowska-Draganik

Absolwentka Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego. W latach 2010-2013 odbyła aplikację w Izbie Adwokackiej w Gdańsku, a w 2016 r. obroniła pracę doktorską z dziedziny prawa cywilnego na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika w Toruniu. Aktualnie prowadzi sprawy w ramach indywidualnej praktyki. Specjalizuje się w prawie rodzinnym, spadkowym oraz w zakresie prawa cywilnego.