Każdy z nas, przynajmniej raz spotka się w swoim życiu z koniecznością uregulowania rodzinnych spraw spadkowych. W tej trudnej sytuacji wielu szuka najważniejszych informacji na temat tego kto dziedziczy gdy nie ma testamentu, jakie są zasady dziedziczenia ustawowego, co należy zrobić, aby przeprowadzić postępowanie spadkowe, kiedy należy udać się do notariusza a kiedy do sądu. Wiele osób szuka informacji, co mogą zrobić gdy nie chcą przyjąć należnego im spadku lub czy po rozwodzie albo w czasie trwania separacji dziedziczy się po zmarłym małżonku. Na wszystkie te pytania znajdziesz odpowiedź w niniejszym artykule.
Dziedziczenie ustawowe
Przepisy prawa regulują zasady dziedziczenia gdy spadkodawca czyli zmarły, nie sporządził na wypadek swojej śmierci testamentu. W takiej sytuacji rodzina dziedziczy na podstawie ustawy. Istnieją szczegółowe zasady tego w jakiej kolejności dochodzi do dziedziczenia tj. kto i w jakiej części dziedziczy jako pierwszy, a kto powołany będzie do spadku w dalszej kolejności oraz w jakim udziale odziedziczy spadek.
Dziedziczenie ustawowe a dziedziczenie testamentowe
Dziedziczenie ustawowe różni się od dziedziczenia testamentowego przede wszystkim tym, że istnieje ściśle określony krąg spadkobierców, którzy powołani będą do spadku. Krąg ten jest opisany w przepisach kodeksu cywilnego, które przewidują także ściśle określoną kolejność i udział w spadku każdego spadkobiercy. W przypadku dziedziczenia ustawowego nie ma możliwości zastosowania innej kolejności dziedziczenia lub udziału spadkowego od tej wskazanej w przepisach prawa. Zupełnie inną sytuację mamy w przypadku dziedziczenia testamentowego tj. kiedy zmarły sporządził za życia testament. W takim przypadku istnieje pełna dowolność. Testator, czyli osoba, która sporządza testament może powołać do całości lub części spadku jedną lub kilka osób. Chodzi o to, że nie ma obostrzeń co do kręgu osób dziedziczących oraz ich udziału spadkowego. Mało tego, osoby te nie muszą być ze spadkobiercą spokrewnione, chodź oczywiście mogą. Może w ogóle nie być to osoba fizyczna, a np. fundacja lub stowarzyszenie. Ważne aby pamiętać o tym, że jeśli spadkodawca powołał do spadku lub do oznaczonej części spadku kilku spadkobierców, nie określając ich udziałów spadkowych, dziedziczą oni w częściach równych. Nie ma możliwości powołania spadkobiercy pod warunkiem czy z zastrzeżeniem terminu. Jest to niezwykle ważne, gdyż gdyby taki warunek lub termin został wskazany, uważa się go za nieistniejący. Bywają także takie sytuacje, gdy spadkodawca powołany pod warunkiem lub terminem, nie może dziedziczyć. Dzieje się tak, gdy z treści testamentu lub okoliczności wynika, że gdyby nie warunek/ termin, spadkodawca w ogóle nie powołałby tej osoby do spadku. Jest jednak możliwość powołania spadkobiercy testamentowego na wypadek, gdyby inna osoba powołana jako spadkobierca ustawowy lub testamentowy nie chciała lub nie mogła być spadkobiercą. Kolejną ważną kwestią, o której należy pamiętać sporządzając testament jest to, aby spisać go w całości własnoręcznie, opatrzyć datą i podpisem.
Zasady dziedziczenia
Zasady dziedziczenia to najogólniej rzecz ujmując reguły zgodnie, z którymi dochodzi do dziedziczenia po zmarłym. Określają one kto, w jakiej kolejności i jakiej części dziedziczyć będzie po zmarłym. To, kto, kiedy i w jakiej części otrzyma spadek, uzależnione jest od stopnia pokrewieństwa między spadkodawcą i spadkobiercą. Spadkobiercy podzieleni zostali na grupy i najpierw brane są pod uwagę osoby z grupy pierwszej, w razie ich braku – z drugiej, a dopiero na koniec z grupy trzeciej i tak dalej. O tym, kto będzie dziedziczył, decyduje stan rodzinny w chwili śmierci spadkodawcy – zwanej chwilą otwarcia spadku.
Jakie sposoby dziedziczenia wyróżniamy?
Wyróżniamy dwa sposoby dziedziczenia – ustawowy i testamentowy. Dziedziczenie testamentowe dzieli się na dwa rodzaje testamentów : zwykłe i szczególne. Wyróżniamy trzy rodzaje testamentów zwykłych, tj. własnoręczny (holograficzny), notarialny oraz urzędowy (alograficzny). Testamenty szczególe to testament ustny, podróżny oraz wojskowy. W tym artykule, skupimy się na dziedziczeniu ustawowym oraz jego zasadach.
Kolejność dziedziczenia ustawowego – porządek dziedziczenia
Dziedziczenie ustawowe: małżonek i dzieci
Po zmarłym rodzicu, który w chwili śmieci pozostawał w związku małżeńskim dziedziczy małżonek wraz z dziećmi. Udział małżonka nie może być mniejszy niż ¼ udziału spadkowego. Dzieci dziedziczą pozostałą część spadku w częściach równych. Jeśli spadkodawca nie pozostawił małżonka, jego dzieci dziedziczą w częściach równych cały spadek. Do dziedziczenia powołane są dzieci niezależnie od tego czy są pełnoletnie czy też nie. Dziedziczyć może nawet dziecko, które w momencie śmierci rodzica było już poczęte, ale jeszcze nienarodzone. Warunkiem dziedziczenia jest, aby narodziło się żywe. Dziecko takie nazwane zostało w literaturze fachowej nasciturusem.
Dziedziczenie ustawowe: małżonek i rodzice
W sytuacji, gdy zmarły pozostawił małżonka, ale nie miał dzieci do spadku po nim przystępuje małżonek wraz z rodzicami. Każdy z rodziców dziedziczy ¼ udziału spadkowego. Małżonek otrzymuje ½ udziału. Pamiętać należy, że jeśli zmarły posiadał dzieci, wówczas rodzice zmarłego już nie dziedziczą po nim, a dziedziczą dzieci w zbiegu z małżonkiem. Jeśli dochodzi do sytuacji, w której rodzice jednak dziedziczą, to pamiętać należy, że w sytuacji, gdy jeden z rodziców nie dożyje otwarcia spadku, wówczas w jego miejsce wchodzą jego dzieci, czyli rodzeństwo zmarłego.
Dziedziczenie ustawowe: rodzice i rodzeństwo
Jeśli spadkodawca nie miał małżonka ani dzieci, cały spadek dziedziczą rodzice. Jeśli któreś z rodziców nie dożyło otwarcia spadku, a zmarły miał rodzeństwo, udział rodzica przypada jego dzieciom, czyli rodzeństwu zmarłego.
Dziedziczenie ustawowe: wnuki
W sytuacji gdy spadkodawca miał dzieci, które jednak zmarły przed nim ale miały własne dzieci, wówczas do spadku powołane są wnuki. Dziedziczą one w częściach równych udział, który przypadłby jego rodzicowi, gdyby nie zmarł przed spadkobiercą. Pamiętać należy, że pozostali spadkobiercy ustawowi dziedziczą wówczas bez zmian.
Dziedziczenie ustawowe: pasierbowie
Jeśli spadkodawca w chwili śmierci był w związku małżeńskim z małżonkiem, który posiadał dzieci z innego związku, dzieci te nie mogą być powołane do spadku po zmarłym, tak jak dzieci rodzone zmarłego. Inaczej dzieje się, jeżeli spadkodawca przysposobi dzieci swojego małżonka. Dzieci przysposobione (pasierbowie) dziedziczą na takich samych prawach, jak dzieci rodzone zmarłego.
Dziedziczenie ustawowe: gmina
Gdy nie ma przywołanych wcześniej osób dziedziczących z mocy ustawy, spadek otrzymuje gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy.
Separacja i rozwód
Pamiętać należy, że nie tylko rozwód powoduje, że nie dochodzi do dziedziczenia po zmarłym byłym małżonku. Dokładnie z taką samą sytuację mamy do czynienia w przypadku orzeczonej przez sąd separacji małżonków.
