W czasach powszechnej emigracji często dochodzi do sytuacji, gdy obywatele polscy umierają za granicą. Jak w takiej sytuacji przeprowadzić postępowanie spadkowe i czy można je przeprowadzić w Polsce?
W niniejszym artykule zostaną opisane zasady dotyczące ustalenia właściwego sądu oraz właściwego prawa na podstawie Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego, które wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane w państwach członkowskich UE zgodnie z Traktatami.
Według jakiego prawa i jaki sąd będzie rozstrzygał sprawę?
Zgodnie z art. 21 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 650/2012 z dnia 4 lipca 2012 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego, jeżeli przepisy rozporządzenia nie stanowią inaczej, prawem właściwym dla ogółu spraw dotyczących spadku jest prawo państwa, w którym zmarły miał miejsce zwykłego pobytu w chwili śmierci.
Zgodnie z art. 4 przytoczonego wyżej rozporządzenia, jeżeli spadkodawca miał miejsce zwykłego pobytu w chwili śmierci w państwie członkowskim, sądy tego państwa mają jurysdykcję do orzekania w sprawie spadkowej.
Oznacza to, że jeżeli miejscem stałego pobytu była Polska, to sprawę będą rozstrzygały polskie sądy według prawa polskiego.
Obie te regulacje zostały oparte na jednym łączniku, którym jest miejsce zwykłego pobytu spadkodawcy w chwili jego śmierci. U podstaw takiego rozstrzygnięcia leży przekonanie, że sprawy spadkowe wykazują ścisły związek z państwem, w którym spadkodawca miał zwykły pobyt w chwili śmierci.
Czym jest miejsce zwykłego pobytu?
Rozporządzenie nie zawiera definicji „miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy”. Wskazuje się, iż poprzez miejsce zwykłego pobytu należy rozumieć miejsce koncentracji interesów życiowych – pojęcie to nie obejmuje jednak zgonów związanych z wyjazdem na urlop, delegację, czy krótkoterminowy kontrakt.
Pobyt zwykły określa się również jako miejsce ześrodkowania życiowych interesów osoby fizycznej, w którym znajduje się główne centrum egzystencji danej osoby, przy czym uwzględnienia wymagają okoliczności natury osobistej i zawodowej, a mniejsze znaczenie ma element czasu (Postanowienie Sądu Rejonowego Szczecin-Centrum w Szczecinie w sprawie II Ns 356/20).
Wobec powyższego, jeżeli wykażemy, że osoba zmarła przebywała za granicą jedynie czasowo, a swoje centrum życiowe miała w Polsce, właściwość sądu będziemy ustalać na podstawie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego – art. 628 k.p.c. zgodnie z którym do czynności w postępowaniu spadkowym, które należą do zakresu działania sądów, wyłącznie właściwy jest sąd ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy, a jeżeli jego miejsca zwykłego pobytu w Polsce nie da się ustalić, sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część (sąd spadku). W braku powyższych podstaw sądem spadku jest sąd rejonowy dla m.st. Warszawy.
Co w sytuacji, gdy miejsce stałego pobytu było za granicą? Czy jest szansa na przeprowadzenie sprawy w Polsce?
Powyżej przedstawione przepisy wyrażają zasadę ogólną, istnieją jednak również inne przypadki w których to nie miejsce zwykłego pobytu spadkodawcy będzie decydujące. Jeżeli chcemy przeprowadzić postępowanie w Polsce i według polskiego prawa pozostaje nam rozpatrzenie, czy nie zachodzi któryś z wyjątków przewidzianych w rozporządzeniu. Do rozważenia pozostają wówczas m.in. takie kwestie jak związanie z jednym z państw członkowskich, czy też lokalizacja składników wchodzących w skład spadku.
Powyżej omówione rozporządzenie może pozostawać niezrozumiałe i przysparzać trudności w praktyce. Nasza Kancelaria specjalizuje się w sprawach spadkowych, również tych z elementem transgranicznym. W razie jakichkolwiek pytań lub wątpliwości zapraszamy do kontaktu.
