Testament jest sposobem na rozporządzenie majątkiem na wypadek śmierci. Niezależnie od wymogów formalnych, które musi spełniać testament, aby mógł stanowić podstawę dziedziczenia, istnieje wiele innych przyczyn dla których testament może zostać uznany za nieważny.
Kiedy testament jest nieważny?
W pierwszej kolejności wskazać należy, na podstawy ustalenia nieważności testamentu. Zgodnie z treścią art. 945 k.c. testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony:
1) w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;
2) pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści;
3) pod wpływem groźby.
Niniejszy wpis obejmuje jedynie problematykę ważności testamentu w związku z pozostawaniem w stanie wyłączającym świadome i swobodne wyrażenie woli przez spadkodawcę w kontekście wpływu osób trzecich.
Co oznacza stan wyłączający świadome i swobodne wyrażenie woli?
Wskazuje się, iż stan wyłączający świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli może wynikać w m.in. z choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego zaburzenia czynności psychicznych.
Należy podkreślić, iż wystarczające jest, aby wada istniała tylko w momencie składania przez spadkodawcę oświadczenia ostatniej woli. W konsekwencji z jednej strony do nieważności testamentu dojdzie, jeżeli w chwili jego sporządzenia wystąpiły choćby przemijające zaburzenia czynności psychicznych (np. wskutek nadużycia alkoholu, czy przyjmowania silnych lekarstw), z drugiej natomiast strony testament może zostać ważnie sporządzony, gdy choroba osoby sporządzającej testament uległa okresowemu cofnięciu.
Pamiętać należy, iż ocena stanu umysłowego spadkodawcy w chwili składania oświadczenia ostatniej woli wymaga wiedzy specjalistycznej, z czym będzie wiązała się konieczność powołania biegłego przez sąd.
Czy testament sporządzony pod wpływem osoby trzeciej jest nieważny?
Wbrew pozorom, odpowiedź na to pytanie nie jest jednoznaczna.
W tym kontekście na uwagę zasługuje stanowisko zgodnie z którym, nieważny jest testament sporządzony przez spadkodawcę, który z powodu wieku i chorób osłabiających jego aktywność i siłę woli, nie jest w stanie przeciwstawić się naciskom i sugestiom osób trzecich, pod których opieką pozostaje (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 grudnia 2011 r., I CSK 115/11). Należy jednak pamiętać, iż w takiej sytuacji stan wyłączający swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli musi wynikać z przyczyny wewnętrznej, umiejscowionej w samym spadkodawcy i musi wynikać ze stanu, w jakim znajduje się osoba składająca oświadczenie woli, a nie jedynie z okoliczności zewnętrznych, w jakich osoba ta się znalazła.
Niemniej jednak wskazuje się również, iż o swobodnym podjęciu decyzji mówimy wówczas, gdy testator nie pozostaje pod dominującym wpływem czyjejkolwiek sugestii i zachowuje wewnętrzne poczucie swobody postępowania. Stan wyłączający swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli jest to stan, w którym możliwość wolnego wyboru jest całkowicie wyłączona. Co do zasady, rzadko człowiek działa w warunkach zupełnej abstrakcyjnej swobody tzn., że podejmuje decyzje całkowicie samodzielnie, w tym znaczeniu, że nie kieruje się opiniami innych ludzi, którzy w danej sytuacji życiowej go otaczają. Gdyby tak kategorycznie pojmować zagadnienie swobodnej decyzji, to prawie każde oświadczenie woli byłoby dotknięte wadą z art. 945 § 1 pkt 1 k.c. (Postanowienie SN z 21 kwietnia 2004 r. III CK 523/02, Lex nr 585812).
Powyższy wpis obejmuje jedynie ogólne omówienie kwestii związanych z nieważnością testamentu w kontekście wpływu osób trzecich na spadkodawcę, zaś sprawy obejmujące tę problematykę pozostają bardzo skomplikowane.
Nasza Kancelaria specjalizuje się w sprawach spadkowych, również tych związanych z kwestionowaniem testamentu. W razie jakichkolwiek pytań lub wątpliwości zapraszamy do kontaktu.
